U Republici Srbiji na snazi je prohibicionistički model u odnosu na prostituciju, odnosno, prostitucija je u okviru Zakona o javnom redu i miru prepoznata kao prekršaj za koji se kažnjavaju i osobe koje se bave njom, kao i osobe koje koriste usluge prostitucije i oni koji ustupaju prostorije zarad prostitucije.

Iako je kroz istoriju model koji inkriminiše prostituciju taj koji je najčešće bio na snazi, tek od početka 2016. godine su prvi put prekršajno odgovorni i korisnici usluga prostitucije. Pomenuti Zakon prostituciju definiše kao „pružanje seksualnih usluga za naknadu u novcu ili drugu vrednost“ (član 3, stav 15), dok član 16. navodi da će „ko se odaje prostituciji, koristi usluge prostitucije ili ustupa prostorije radi prostitucije“ biti kažnjen „novčanom kaznom od 50.000 do 150.000 dinara ili kaznom zatvora od 30 do 60 dana“. Pored toga što je novina kažnjavanje korisnika, ovaj Zakon je, u odnosu na prethodni koji je bio na snazi, uveo novčane kazne, a kazne zatvora sa 30 dana povećao na od 30 do 60 dana.

Poruka koju države u kojima je na snazi prohibicionistički model ovakvim zakonskim rešenjima žele da pošalju jeste da je prostitucija pojava koja treba da bude kažnjena i iskorenjena. Ipak, za razliku od abolicionističkog modela koji uviđa neravnopravne odnose moći između muškaraca i žena, ovaj model to ne vidi, te je često praćen moralističkim osudama prema osobama koje se odaju prostituciji, dok korisnici usluga uglavnom ne podležu javnom sramoćenju, a kako ćemo videti i kroz istraživanje, često ni zakonskim sankcijama.

Cilj ovog istraživanja jeste mapiranje problema u praksi prekršajnih sudova nakon usvajanja novog ZJRM, i to primenjujući normativni metod, kao i metod analize sadržaja i diskursa svih prvostepenih osuđujućih presuda prekršajnih sudova u Republici Srbiji za delo prostitucija donetih tokom prve godine primene novog zakonodavstva.

Vrednosno polazište autorki bilo koncipirano na osnovu abolicionističko-feminističkih teorija o problemu prostitucije, odnosno pristupa koji prostituciju posmatra kao duboko nepravednu pojavu sa jasnim polnim disbalansom u moći u korist muškaraca, za razliku od prohibicionističkog pristupa koji je vidi pre svega kao nemoralnu.

• Od 44 prekršajna suda na teritoriji Republike Srbije, u okviru 6 sudova (14%) donete su prvostepene pravosnažne osuđujuće presude za prekršajno delo prostitucija
• Uvidom u presude zaključak je da su se svi slučajevi prostitucije koji su bili procesuirani, odnosno sankcionisani, odnosili na tzv. uličnu prostituciju.
• Od ukupno 107 presuda, 89 presuda (83%) doneto je za odavanje prostituciji, 17 presuda (16%) za korišćenje usluga prostitucije, a jedna presuda (1%) je doneta za ustupanje prostorija zarad prostitucije (GRAFIKON 2)
• Osobe koje se odaju prostituciji se kažnjavaju više od 5 puta više u odnosu na one koje koriste usluge prostitucije, a na ovu statistiku najznačajnije utiče praksa Prekršajnog suda u Beogradu.
• Od ukupno 89 presuda za odavanje prostituciji, 79 presuda (89%) je doneto protiv žena, dok je 10 presuda (11%) doneto protiv muškaraca koji se odaju prostituciji. Od ukupno 17 presuda za korišćenje usluga prostitucije, svih 17 je doneto protiv muškaraca. Na nivou Srbije je doneta jedna presuda za ustupanje prostorija zarad prostitucije, i ona je doneta protiv osobe muškog pola.
• Posmatrano na nivou cele države, prostitucija je jasno rodno određena – u skoro ¾ (74%) slučajeva žene su te koje se odaju prostituciji, a u 100% slučajeva muškarci su ti koje usluge prostitucije koriste
• Svi prekršajni sudovi sem beogradskog su uporedo donosili osuđujuće presude za osobe koje se odaju prostituciji i osobe koje koriste usluge prostitucije. U okviru beogradskog prekršajnog suda u 98% presuda kažnjene su samo osobe koje se odaju prostituciji, odnosno, iako je Prekršajni sud u Beogradu doneo čak 78 presuda za odavanje prostituciji, istovremeno je doneo samo 2 presude protiv muškaraca koji koriste usluge prostitucije.
• Protiv žena koje se odaju prostituciji doneto je ukupno 79 presuda, u okviru kojih je kažnjena ukupno 51 žena. Protiv muškaraca koji se odaju prostituciji doneto je ukupno 10 presuda, u okviru kojih je kažnjeno devet muškaraca. Kada je reč o korisnicima usluga prostitucije, u okviru 17 presuda kažnjeno je 17 različitih muškaraca.
• Prosečna starost žena koje su se odavale prostituciji u trenutku hapšenja je 33 godina. Najstarija je imala 72, a najmlađa 19 godina. Prosečna starost muškaraca koji su se odavali prostituciji je 34 godine. Najstariji je imao 45 godina, a najmlađi 26. Prosečna starost muškaraca koji koriste usluge prostitucije je 42 godine. Najstariji osuđeni muškarac je imao 64 godine, dok je najmlađi imao 23 godine. Žene svih uzrasta se prostituišu, ali i muškarci svih uzrasta koriste usluge prostitucije.
• Čak 65% žena koje su tokom 2016. godine osuđene za odavanje prostituciji prethodno su već bile osuđivane za isto delo, kao i 100% muškaraca koji su se odavali prostituciji. Od 17 muškaraca osuđenih za korišćenje usluga prostitucije, za njih pet nema podataka, dok njih 12 nisu bili prekršajno osuđivani.
• Prosečna cena „seksualne usluge”, bilo da je pruža žena ili muškarac, iznosi oko 1.500 dinara. Najniža cena za koju su se osobe koje se odaju prostituciji prostituisale bila je 500 dinara (oralni seks, klasičan seks, oralni i analni seks).
• Od ukupno 78 presuda za odavanje prostituciji donetih u Prekršajnom sudu u Beogradu, čak 69, odnosno 89% (59 presuda protiv žena i svih 10 presuda protiv muškaraca) doneto je bez eksplicitnog navođenja da je do izvršenja dela došlo.
• Od pomenutih 69 presuda, 48 presuda (41 protiv žena i 7 protiv muškaraca koji se odaju prostituciji) ili 70% njih, doneto je isključivo na osnovu toga što su ove osobe zaustavljale vozila i nudile seksualne usluge za novac, odnosno zbog toga što su ponudile seksualne usluge u zamenu za novac policajcima (koji su se najčešće predstavljali kao potencijalni korisnici).
• Uvid u presude svih prekršajnih sudova ukazao nam je na to da su u svim slučajevima u kojima su se navodili svedoci (77 slučajeva), oni bili ili policajci ili osobe koje su koristile usluge prostitucije.
• Oko ⅔ žena osuđenih za odavanje prostituciji i svi muškarci osuđeni za isto delo imaju završenu ili nezavršenu osnovnu školu. Dostupni podaci o kupcima usluga prostitucije ukazali su na to da svi imaju završenu srednju školu ili viši nivo obrazovanja.
• Sve sem jedne žene koje se odaju prostituciji su nezaposlene i bez prihoda, kao i svi muškarci osuđeni za delo odavanja. Kada je reč o kupcima usluga prostitucije, nisu bili dostupni podaci za sve – za trojicu njih nije bilo dostupnih podataka o zaposlenosti, a dvojica su izjavila da su nezaposlena; za šestoricu nije bilo dostupnih podataka o primanjima, trojica su navela da nemaju primanja a ostalih osam da ima prihode.
• Kažnjavanje za delo odavanja prostituciji je bilo i novčano i u vidu zatvorskih kazni – u 91% slučajeva su kazne bile novčane i iznosile su ukupno 1.544.000 dinara. Najniža novčana kazna na koju su bile osuđene žene za odavanje prostituciji iznosi 9.000 dinara, a najviša 50.000, za muškarce koji se odaju prostituciji najniža novčana kazna iznosi 10.000 dinara, a najviša 40.000 dinara. Svi muškarci koji se odaju prostituciji su kažnjeni novčano, a 7 žena u 8 presuda je kažnjeno zatvorskom kaznom (ukupno 222 dana zatvora).
• Kažnjavanje za delo korišćenje usluga prostitucije je bilo isključivo novčano, te nije doneta nijedna zatvorska kazna. Najmanja kazna je bila 10.000 dinara, a najviša 50.000 dinara.

„Pošto mi je cena odgovarala ja sam izabrao žensku osobu koja nije Romkinja“ – kupac žene u prostituciji.

Odgovorna je

Što je dana…

„Zatečena od strane policijskih službenika da se odaje prostituciji na način što je zajedno sa … zatečena da je dogovarala pružanje seksualne usluge klasičnog seksa po ceni od 2.000,00 dinara.”- citat iz presude

„Danas, dana 11.5.2016. oko 20,45 časova, pozvao sam M. Telefonom i dogovorio se sa njom da se nađemo na parkingu koji se nalazi iza vatrogasnog doma na Bogosloviji. M. poznajem oko mesec dana,upoznao sam je na trotoaru u blizini prodavnice brze hrane na Bogosloviji.

Taj dan smo prvi put imali seksualne odnose, odnosno, pružila mi je uslugu oralnog seksa, nisam joj platio nešto mnogo za to, nego samo koliko joj je falilo za pljeskavicu, oko 100 dinara. Nakon toga smo razmenili telefone i videli se još nekoliko puta, obično sam joj nakon oralnog seksa davao za pljeskavicu i cigare, i to samo po 200/300 dinara. Večeras smo se dogovorili da mi opet pruži oralni seks i dao sam joj 300 dinara za cigare“ – kupac žene u prostituciji.

„Prostitucijom se bavim jer nemam drugih prihoda i sve što zaradim potrošim za hranu, piće i stanarinu.” — jedna od osuđenih žena za odavanje prostituciji.

„Prostitucijom se bavim povremeno kad ostanem bez novca, a kada mi je potreban za hranu za mene i dete jer nemam drugih prihoda.” –  jedna od osuđenih žena za odavanje prostituciji

Abolicija vs legalizacija ili dekriminalizacija

Abolicija

Švedska, Norveška, Island, Kanada, Irska, Severna Irska, Francuska imaju zakone kojima teže da ukinu eksploataciju žena kroz prostituciju time što kriminalizuju korisnike, makroe i trgovce ljudima, uz istovremenu dekriminalizaciju žena u prostituciji.

Abolicionistkinje VERUJU DA rodna ravnopravnost ne može biti postignuta dok god muškarci kupuju, prodaju i eksploatišu žene i decu koriteći ih za prostituciju.

Ovaj model se zalaže za PRAVEDNO društvo i stavlja važan akcenat na programe podrške ženama da izađu iz prostitucije.

Legalizacija ili dekriminalizacija

Pravni sistemi poput onih u Nemačkoj, Holandiji, na Novom Zelandu ili u Australiji su legalizovali ili dekriminalizovali sve aktivnosti u vezi sa prostitucijom.

Oni VERUJU DA su žene u prostituciji i makroi čine legalnu profesiju.

Žene u prostituciji su u obavezi da se podvrgavaju redovnim medicinskim pregledima, ali ne i korisnici prostitucije. Bordeli u kojima su žene dostupne dan i noć se vode kao registrovani poslovi.

Preporuke

1. Dekriminalizovati odavanje prostituciji, ukidanjem kazni za ovu kategoriju dela.
2. Obezbediti sistemsku socio-ekonomsku podršku osobama koje se odaju prostituciji, kao posebno osetljivoj grupi, radi izlaska iz prostitucije i oporavka i reintegracije.

Preporuke u odnosu na primenu postojećeg zakonskog rešenja

S obzirom na to da trenutna primena člana 16. Zakona o javnom redu i miru ukazuje na to da su osobe koje se odaju prostituciji, koje su prevashodno ženskog pola, izložene nejednakom tretmanu, smatramo nužnim upućivanje konkretnih preporuka nadležnim institucijama koje rade na otkrivanju i procesuiranju dela u vezi sa prostitucijom:

Preporuke nadležnim policijskim upravama

U što hitnijem roku potrebno je preispitati praksu hapšenja osoba za koje se sumnja da se odaju prostituciji samo na osnovu lokacije na kojoj se nalaze, odnosno na osnovu toga što su navodno nudile seksualne usluge prolaznicima ili policajcima u civilu. U ovim slučajevima do prekršajnog dela odavanja prostituciji nije došlo, i ne postoji korisnik usluge koji je i Zakonom prepoznat. Nužno je ukinuti praksu po kojoj se navodno nuđenje seksualnih usluga smatra dovoljnim za privođenje.

• U slučajevima kada do izvršenja dela, odnosno pružanja seksualnih usluga u zamenu za novac ili drugu naknadu, dođe, nužno je privođenje obe uključene strane.

Preporuke sudovima

Preduzeti mere radi ujednačavanja sudske praksu u primeni člana 16. Zakona o javnom redu i miru, kako ne bi dolazilo do različitih tumačenja i primene zakona.

• Prestati sa praksom osuđivanja za delo odavanja prostituciji u pokušaju, samo na osnovu priznanja okrivljene/nog.
• Obezbediti da se prilikom donošenja odluke o tipu i visini kazne pravilno sagledavaju lične i materijalne prilike osoba koje se odaju prostituciji, vodeći računa o efektima strogog kažnjavanja osoba koje su prekršajno već osuđivane za odavanje prostituciji (povratnice).
• U svakom postupku koji se vodi povodom dela odavanja prostituciji brižljivo razmotriti potrebu postavljanja branitelja po službenoj dužnosti kako bi svaki postupak zadovoljio standarde pravičnog suđenja.

Preporuke Ministarstvu pravde

• Potrebno je razviti kapacitete i u kontinuitetu pružati usluge besplatne pravne pomoći za osobe koje se odaju prostituciji.

Preporuke Ministarstvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja

• Potrebno je razviti kapacitete i u kontinuitetu, uzevši u obzir geografske i druge razlike, omogućiti specijalizovane usluge psihosocijalne i ekonomske podrške za osobe koje se odaju prostituciji.

Preporuke civilnom društvu

• U kontinuitetu zagovarati za uvođenje abolicionističkog modela zakonskog regulisanja prostitucije.
• U kontinuitetu pratiti i iznositi u javnost primere dobre i loše policijske i sudske prakse u vezi sa prostitucijom, kako bi se razvilo znanje i svest društva o položaju osoba koje se odaju prostituciji.
• U kontinuitetu organizovati kampanje podizanja svesti o prostituciji kao vidu muškog nasilja prema ženama i važnosti destigmatizacije osobe koje se prostituciji odaju.